Cornelis Verhoeven was een beschouwelijke en fijnzinnig filosoof die veel doceerde en schreef, maar geen systematisch geordend geheel naliet. Wel zijn reeds tien delen van zijn Verzamelde Werken verschenen. Deze filosoof van de nuance was een bescheiden mens, zoals Thomas à Kempis, die contemplatie zocht ‘in angello cum libello’. Ook was hij een liefhebber van de heldere sfeer zoals die uitgedrukt wordt in de intieme schilderijen van Johannes Vermeer. Als een Nederlands filosoof bleef hij niet onbekend want hij (...) werd, met zijn verzorgde taal in een stroom van geschriften, door een brede kring gelezen. (shrink)

De Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven hield zich intensief bezig met de klassieke filosofie. Hij was ook jarenlang leraar op een school voor voortgezet onderwijs en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Bovendien was hij een begenadigd schrijver van prikkelende essays. Daaronder zijn er vele die gaan over het onderwijs. De waardigheid van het vak van leraar ging hem zeer ter harte. De centrale thema’s in zijn werk zijn verwondering en dankbaarheid, ontvankelijkheid en geduld, rust en stilte. Deze bieden (...) een tegenwicht tegen oprukkende verschijnselen als het activisme, de rusteloosheid en de nadruk op snelle resultaten in het onderwijs. Cornelis Verhoeven neemt afstand van de maakbaarheidsideologie en pleit voor het niet-planbare en niet-berekenbare dat de kern van onderwijs uitmaakt: een leraar en leerlingen die zich samen buigen over de zaken uit de wereld. Joop Berding presenteert in dit boek de onderwijsfilosofie van Cornelis Verhoeven. Bovendien gaat hij in gesprekken met onderwijsmensen na wat deze visie voor het onderwijs en de leraren van vandaag te betekenen heeft. Een verrassend actuele en stimulerende bijdrage aan het doorgaande gesprek over wat onderwijs is en kan zijn. (shrink)

Filosofische analyse van de verhouding tussen lichaam en geest en overzicht van eerdere opvattingen.

Er is de laatste decennia nogal wat te doen over de metafoor en haar functie. En vaak wordt daarbij verwezen naar een belangrijke tekst van de Griekse filosoof Aristoteles. Ik wil in het hierna volgende nagaan wat Aristoteles over de metafoor zegt. Ik begin met de hierboven bedoelde passage in haar verband zo letterlijk mogelijk te vertalen. Dan bezie ik verder wat Aristoteles met de metafoor die hij als voorbeeld gebruikt, doet en vervolgens bezien we wat Aristoteles verder over de (...) ‘overdracht’ zegt, en wat enkele geleerden zeggen over Aristoteles-en-de-metafoor. Tenslotte stel ik de vraag of, afgezien van Aristoteles, er reden is om te denken dat de metafoor een ‘cognitief extra’ heeft boven een mededeling in normale bewoordingen, en speciaal de wat soms genoemd wordt ‘levende’ metafoor. Ik zelf kan daar niet van overtuigd raken. (shrink)

Inleiding tot de wijsgerige ethiek, met bijzondere aandacht voor het kantiaanse perspectief.

Moet er strenger gestraft worden of juist niet? Mag de rechter door de wetgever aan banden worden gelegd? In hoeverre mag de overheid ingrijpen in het privéleven van haar burgers? Deze vragen zijn inzet van menig opiniërend krantenartikel of discussieprogramma. Ook degenen die zich beroepshalve met het recht bezighouden zullen zich van tijd tot tijd moeten bezinnen op taak en functie van het recht. Moeten we regels toepassen als ze tot onrechtvaardige uitkomsten leiden? Leiden regels wel tot het doel waarvoor (...) ze zijn opgesteld? Dit zijn allemaal vragen over het recht waarop door het recht zelf geen antwoorden kunnen worden gegeven. Betekent dit dat discussies over deze kwesties zinloos zijn omdat zij ontaarden in politieke welles-nietes spelletjes? Deze inleiding in de rechtsfilosofie beoogt te laten zien dat dit niet hoeft. (shrink)

Ook al staan de beelden van Confucius, Lao Zi en Boeddha in sommige Chinese tempels weer broederlijk bijeen op het altaar, hun verschillende wegen tot zelfcultivering worden zelden in onderlinge samenhang beschreven. Dit boek benadert confucianisme, daoïsme en het Chinese boeddhisme in zijn vroege ontwikkeling vanuit hun visie op de praktijk van de zelfcultivering. Hoewel ze een volstrekt ander doel hebben dan de westerse zelfverwerkelijking, mogen de Chinese wegen zich in onze contreien toch in een grote populariteit verheugen. Omdat de (...) zelfcultivering in China primair gericht is op de emoties, vormt de emotiecultivering de rode draad in dit boek. Het begrip Qi, levenskracht, speelt een grote rol in alle cultiveringspraktijken en staat centraal in het klassieke Chinese denken. Het eerste hoofdstuk biedt een inleiding in dit begrip, waardoor de lezer een overzicht krijgt van een aantal Chinese kernconcepten en theorieën en daarmee ook van de context van de emotiecultivering. Naast de beschrijving daarvan in confucianisme, daoïsme en boeddhisme biedt het boek verder een beschouwing van de Chinese landschapsschilderkunst als "filosoferen met het penseel". Het slothoofdstuk vat de verschillende cultiveringspraktijken samen en presenteert ze onder de noemer van Wegen naar het Midden. (shrink)

Nu we de totale vrijheid hebben bereikt, heeft het weinig zin meer om over zonden te spreken. Als vanzelf wordt het toch weer interessant om over deugden na te denken: een positieve eigenschap waarover we beschikken of een goede manier van handelen. Rik Torfs treft die deugden aan op onverwachte momenten, wanneer we ons met humor proberen te beschermen, de eindeloosheid van onze wereld toch begrenzen of eenvoudigweg praten met elkaar. Even scherpzinnig als verontrustend beschrijft Torfs hoe wij, hypermoderne mensen, (...) meer mens proberen te zijn en hoe we onderweg het spoor bijster raken. Een teveel aan rationaliteit ligt volgens hem bijna altijd aan de basis van overspannen gevoelens over onszelf en foute inschattingen van de wereld, of het nu gaat over de manier waarop we ons persoonlijke geluk benaderen, over migratie denken of met onze eigen sterfelijkheid omspringen. Net omdat mensen geen rationele of volmaakte wezens zijn, is het beter om van de nood een deugd te maken. (shrink)

Bundel met aanvullingen op colleges, gegeven aan de landbouwhogeschool te Wageningen, waarin de opvattingen worden besproken van ondermeer de Wiener Kreis (Carnap), Popper, Kuhn, Lakatos en Habermas.

Francis Bacon (1561-1626) was een belangrijk Engels staatsman en invloedrijk humanistisch filosoof. Zijn publicaties liggen aan de oorsprong van onze moderne visie op het wetenschappelijk onderzoek. Toch is hij vandaag weinig bekend: in overzichtswerken komt hij nauwelijks aan bod en er verschijnt relatief weinig over hem. Dit boek brengt Bacons ideeën opnieuw voor het volle voetlicht. Bacon schreef toegankelijke teksten: essays, manifesten voor een nieuwe wetenschap en zelfs een fictief verhaal over een ideale kennismaatschappij. Zijn stijl was helder en vaak (...) aforistisch, met bondige en sprankelende zinnen die we vandaag zonder dralen zouden retweeten. Dit eigenzinnige boek bespreekt de belangrijkste juridische, filosofische en wetenschapsethische inzichten van Bacon, verweven met diens intrigerende levenswandel. Zijn uitspraken zijn door de auteur gemoderniseerd en voorgesteld als tweets. Bacons beschouwingen zouden ook vandaag wel eens het verschil kunnen maken in de wetenschappelijke wereld die stilaan in het slop raakt door de vermarkting van de universiteit. (shrink)

Met als hoofdgedachte dat begrip voor het gevoel en het lijden van de mens centraal moet staan, geeft een psychiater zijn inzichten over de wetenschappelijke basis van de psycho-analyse en over de bestaande psychoanalytische theorieën.

Toen professor dr. Carl Friedrich, Freiherr von Weizsäcker op 28 juni 1992 tachtig jaar werd, verscheen zijn filosofische hoofdwerk, Zeit und Wissen, een boek van 1184 bladzijden. Omdat de auteur, die we verder met W. zullen aanduiden, behalve een bekend kernfysicus ook filosoof is en een actief christen, wil ik wat breder op zijn werk ingaan, mede omdat in Philosophia Reformata nog niet eerder over zijn wijsbegeerte werd gepubliceerd. Daarbij telt ook dat W. in zijn boek op bladzijde 1149 schrijft: (...) ‘Philosophie, die sich von den Worten der Bergpredigt, von der Erfahrung von Gebet und Meditation, von der Kreuzigung Jesu und seiner lebendigen Gegenwart bei allen, die ihm zu folgen bereit waren, nicht wesentlich bestimmen läszt, ist keine heute noch glaubwürdige Philosophie’. In het beschrijvende deel zal ik uit de vele boeken en met name uit Zeit und Wissen uitvoerig citeren, om pas aan het eind een beoordeling te geven. (shrink)

Een vrije en veerkrachtige samenleving ontstaat niet vanzelf en blijft niet vanzelf bestaan. In dit themanummer verkennen we de publieke onderwijstaak van het hoger beroepsonderwijs om studenten te onderwijzen de gemeenschappelijke wereld én het publieke gesprek over die wereld centraal te stellen. Met dit themanummer willen wij iets tegenover het vigerende marktdenken zetten. We laten ons hierbij inspireren door het gedachtegoed van Hannah Arendt (1906–1975). Ze heeft uitgebreid geschreven over ‘het publieke’. Ze verbindt de inzet van wetenschappelijke kennis en technologie (...) met het politieke vraagstuk: willen we daadwerkelijk leven in de wereld die we aan het scheppen zijn? Arendts gedachtegoed biedt volop handvatten om op verschillende niveaus van het hoger beroepsonderwijs deze taak te doordenken en invulling te geven. (shrink)

Deze studie wil de wijsgerig-ethische stromingen van de 19e en 20e eeuw op een overzichtelijke wijze presenteren. Zij biedt veel en ongetwijfeld kan zij dienst doen als een eerste oriëntatie. De continentale filosofie komt goed aan de orde, zij het dat de auteurs de aandacht voor de bibliografische notities vaak laten gaan ten koste van de toch al summiere inhoudelijke inleidingen. De auteurs beschrijven en beoordelen - dikwijls in moraliserende termen - maar gaan niet in dialoog noch met de behandelde (...) auteur noch met de lezer. De angelsaksische wereld komt nauwelijks aan de orde (29 blz.). De betekenis van de analytische ethiek voor de normatieve ethiek wordt niet gezien. Het boek stopt ook te vlug. De recente ontwikkelingen komen niet aan de orde. Over narratieve ethiek wordt niet gesproken. Maar evenmin over de hernieuwde aandacht voor de deugden-ethiek. Deze studie laat duidelijk zien dat de gigantische onderneming om een goede inleiding in de wijsbegeerte en de ethiek van de 19e en 20e eeuw te schrijven, niet door een of twee personen kan worden voltooid. (Biblion recensie, Prof. dr. F.J. Heggen.). (shrink)

inleiding aangekondigd. Ik hoop dat mijn verkenning van het verschijnsel informatisering en van de grenzen die het recht daaraan stelt, voor u even spannend is als voor mij. Informatisering is een verzamelbegrip. Ik zal proberen het nader te omlijnen: Hoe kan het worden omschreven? Valt informatisering nader te kwalificeren door verschillende aspecten eraan te onderscheiden of door haar te plaatsen in een sociale context? Modelleert informatisering onze werkelijkheid? Zo ja, is dat goed of verkeerd? Hoe kan informatisering worden benaderd (...) vanuit het recht? Welke grenzen stelt het recht? U mag van mij niet verwachten dat ik de grenzen van het recht ga trekken. Niet de grenzen, hooguit grenzen. Nog liever wil ik spreken van bakens, juridische bakens. Bakens markeren de route, maar leggen die niet vast. Bakens kunnen verboden inhouden, maar ook opdrachten. Bakens kunnen ook signalen geven dat iets is toegestaan: het moet niet, het mag. Met u wil ik op zoek gaan naar juridische bakens bij informatisering. Niet zozeer naar vaststaande, geldende bakens, maar naar mogelijke bakens. Anders gezegd: niet de geldende rechtsregels, maar de rechtsbeginselen die eraan ten grondslag liggen, zijn het doel van onze zoektocht. (shrink)

Dit boek is een inleiding in het denken over recht en staat met een zwaar accent op de vraag hoe de staat om moet gaan met religie. 0Paul Cliteur en Afshin Ellian zijn hoogleraar encyclopedie van de rechtswetenschap aan de universiteit van Leiden.

In deze tijd van secularisering is het begrijpelijk dat men de filosofie van de religie vaak wil beperken tot een kritiek van de religie en tot de kritische bespreking van de bekende godsbewijzen. 0Dit handboek kiest voor een andere aanpak. De filosofie van de religie is geen monolithische discipline. Filosofie van de religie is soms een binnen-religieuze aangelegenheid waarin de filosofie wordt ingezet als een hulpwetenschap voor de theologie, soms gaat het om een zuiver rationele aangelegenheid, soms domineert een naturalistische (...) blik en soms poogt men vooral de betekenis van het religieuze te verhelderen. Al deze modellen van filosofie van de religie komen hieraan bod en worden in hun historische ontwikkeling besproken. Daarom vertrekt dit handboek niet van de 'gedachte God' van metafysici en wetenschappers ('des philosophes et des savants', Pascal), maar veeleer van de geleefde religie ('la religion vécue', 'lived religion') om na te gaan hoe het religieuze in de praktijk functioneert en wat de betekenis ervan is: "Wat betekent het religieus te zijn?" is een belangrijker vraag dan "Is religie waar?". (shrink)

Verrassend misschien voor filosofen buiten Frankrijk, maar in Parijs is wetenschap altijd een object van filosofische reflectie geweest – niet in de vorm van de analytische wetenschapsfilosofie zoals die buiten Frankrijk wordt onderwezen, maar onder de noemer van historische epistemologie, of soms ook wel kortweg épistémologie genoemd. Dit themanummer wil een inleiding zijn op deze traditie in haar denkers.

Zoals bekend is de verhouding tussen filosofie en politiek problematisch. De veroordeling van Socrates door de polis maakte diepe indruk op zijn leerling Plato. Mede om dit soort misstappen te voorkomen ontwierp deze een ideale staat waarin filosofen koningen moesten worden. Vanuit dit idee probeerde hij ook Dionysus, de heerser van Syracus, tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen. De mislukking van dit Siciliaans avontuur heeft velen na hem ervan overtuigd dat filosofen zich beter niet in kunnen laten met politieke (...) besluitvorming. Immers, Plato’s poging om Dionysus tot een wijsgerig verantwoorde politiek te brengen strandde jammerlijk. Maar, filosofen zijn natuurlijk hardleers en de aantrekkingskracht van het rijk der mensen en dingen op hen, die zich zo thuisvoelen in het rijk der ideeën valt niet altijd te loochenen. Hoewel voor Plato de politieke arena van alledag wezenlijk ongeschikt bleek te zijn voor filosofische uiteenzettingen, heeft toch zijn leerling en collega Aristoteles zich nog korte tijd met het onderwijs aan de jonge Alexander de Grote bemoeid – hoewel Aristoteles’ ambities al bescheidener waren dan van Plato. Het verhaal wil zelfs, dat Alexander op diens veldtochten een exemplaar van het werk van Homerus met aantekeningen van Aristoteles erin bij zich droeg. Na de dood van Alexander werd de anti-Macedonische atmosfeer in Athene voor Aristoteles zodanig bedreigend dat hij de stad verliet, om te voorkomen ‘dat de polis zich ten tweede male aan de filosofie bezondigde.’ Wie wel in het lot van Sokrates heeft moeten delen, is Thomas More, de auteur van het in 1516 verschenen ‘Utopia’. More weigerde Henry VIII als hoofd van de kerk te erkennen en moest dat met zijn dood bekopen. Dit vonnis vloeide dus niet direct voort uit het boek waarmee More zo bekend zou worden. Wellicht had More geleerd van de eerdere moeizame betrekkingen tussen filosofie en politiek en had hij daarom besloten om zich over ‘Ou-topia’ of ‘Nus-quama’ te buigen: over niet-plaats of nergens. Het in dialoogvorm opgetekende reisverhaal gaf op indirecte wijze kritiek op het Engeland van zijn tijd. Waarschijnlijk nog belangrijker dan het vermijden van risico’s door het schrijven over een niet reëel bestaande samenleving was het voordeel dat More op die manier een geheel ander beeld van een samenleving kon opstellen en beschrijven – ongehinderd door contingente omstandigheden, praktische bezwaren of politieke obstakels. More sloot de dialoog in ‘Utopia’ af met een korte overweging, waarin de auteur zegt zich nauwelijks te kunnen voorstellen dat deze samenleving ergens gerealiseerd zou kunnen worden. Vele lezers hebben deze overweging echter niet gezien of serieus genomen, zodat er al snel een ernstig meningsverschil over het genre van de utopie ontstond: vormde een utopie een blauwdruk voor een ideale samenleving die zonder meer ingevoerd zou moeten worden, of moest de utopie veeleer gelezen worden als een mengvorm van kritiek en ideaal – kritiek op de bestaande samenleving en richtinggevend ideaal voor nastrevenswaardige veranderingen van de huidige samenleving? (shrink)

Dit boek biedt een kritische inleiding in de godsdienstfilosofie, aan de hand van een confrontatie tussen enerzijds G.W.F. Hegels filosofie van de monotheïstische religies en anderzijds godsdienstwetenschappelijke inzichten in en vanuit de godsdiensten zelf. Het doel is te komen tot een wijsgerige verheldering van wat deze religies kenmerkt. Wat kan een filosofische benadering van de verschillende godsdiensten, zoals die van Hegel, bijdragen aan een beter begrip ervan? Hoe zou de godsdienstfilosofie een rol kunnen spelen in het actuele debat over (...) religie, en de verhouding daarvan tot de grondslagen van recht en politiek? De manier waarop we over God denken en dus hoe we geloven, beïnvloedt onze moraal en ons recht, de wetten die we maken en de wijze waarop we die toepassen. Hegel had veel op met het christendom. In zijn ogen vormde het christelijk geloof ten opzichte van andere, eerdere godsdiensten een vervolmaking en een voltooiing van de religie. Filosofisch bezien is het christendom de religie van vrijheid en van verzoening van God en de mens met elkaar. Alle godsdiensten die voorafgingen aan het christendom, beschouwt hij als beperkter en eenzijdiger: de ‘ware geest’ is daarin nog onvoldoende ontwikkeld. Deze hoogst controversiële claim wordt in dit boek aan een nader, kritisch onderzoek onderworpen. (shrink)

De technowetenschappen zetten een vraagteken bij vele verworvenheden van de westerse cultuur. ~Ons joods-christelijk tijdsbesef, vele morele en ethische ideeën en filosofische uitgangspunten komen op losse schroeven te staan.

Amsterdam University Press is a leading publisher of academic books, journals and textbooks in the Humanities and Social Sciences. Our aim is to make current research available to scholars, students, innovators, and the general public. AUP stands for scholarly excellence, global presence, and engagement with the international academic community.

Pas de deux with a theological legacy. Jürgen Habermas on David Hume and Immanuel Kant In his latest opus magnum, Jürgen Habermas reconsiders the history of philosophy from a peculiar perspective: the true and unique nature of philosophy is shown to have been given shape in philosophy’s dispute with Christian theology. This article reviews Habermas’ chapter on the Enlightenment, in which Habermas casts David Hume and Immanuel Kant dancing their own pas de deux with that theological legacy. After having sketched (...) the historical scripts in which Hume and Kant are involved by Habermas, I will critically assess the author’s claim that while Hume ends up refusing the dance and (hence) betraying (enlightened) philosophy’s nature, Kant accepts and transforms the heritage, yet ends up failing to give his pas de deux a genuine modern and enlightened twist. (shrink)

Het verhaal van de natuurkunde is ook een persoonlijk verhaal, want achter de feiten gaan altijd mensen schuil. Van Einstein, die Beethoven op zijn viool probeert te spelen, tot Van Swinden, die jarenlang in het planetarium in Franeker werkt. Cees Andriesse, die 'Titan kan niet slapen' schreef, een biografie over Christiaan Huygens, heeft veel gevoel voor deze verhalen. In deze nieuwe geschiedenis van de natuurkunde wordt dan ook ruim aandacht besteed aan de zoektocht en wederwaardigheden van grote figuren, maar ook (...) van collega's uit de tijd dat Andriesse in Groningen werkte. De wetenschap draait om onmiskenbare relaties tussen harde feiten; die gaan spreken onder de pen van Andriesse, die oog heeft voor de ontdekkers en zichtbaar maakt hoe zijn eigen begrip is ontstaan. Het is hem niet te doen om de mechanisering van de natuurkunde, maar om de historisering daarvan. Dit boek biedt een nieuw perspectief op grote ontdekkingen, waarbij zowel God, als literatuur als psychologie een rol spelen. (shrink)